اسید سیتریک (Citric acid) بطور طبیعی در بسیاری از میوه‌ها بخصوص مرکبات (لیمو، پرتقال و …) وجود دارد و عاملی برای طعم جذاب و دوست‌داشتنی این میوه‌ها، با این وجود در صنعت نیز این ماده تولید و برای کاربردهای متفاوتی مصرف می‌گردد.
اسید سیتریک هیدراته یا آبدار و اسید سیتریک خشک دو مدل از این محصول است که در صنعت با توجه کاربرد با کمی تفاوت تولید و عرضه می‌شود.
کاربردهای این محصول بیشتر در صنعت غذایی به عنوان تنظیم کننده طعم، اسیدیته و افزایش ماندگاری (حفظ ویتامین‌ها و مواد مغذی برای زمان بیشتر) است اما در صنایع دیگری مانند تولید مواد شوینده و آرایشی و بهداشتی نیز از Citric acid استفاده می‌شود.
روش تولید صنعتی این ماده با روش طبیعی آن، تفاوت‌هایی دارد که نگرانی‌هایی را بوجود آورد، به همین دلیل در این مطلب پس از بررسی اسید سیتریک و نگاهی به منابع طبیعی و مصنوعی این ماده شیمیایی به مضررات و فواید آن پرداخته‌ایم.
اسید سیتریک چیست؟
در سال 1784 برای اولین بار توسط یک محقق سوئدی اسید سیتریک را از آب لیمو به دست آمد و تا سال 1920 نیز همین روش برای تولید این ماده به کار گرفته می‌شد تا اینکه روش تخمیر کربوهیدات جایگزین روش استخراج از آب لیمو شد.
این ماده بی رنگ و بو به دلیل خاصیت اسیدی و طعم ترش مزه، بیشتر برای تنظیم طعم، اسیدیته و افزایش ماندگاری مورد استفاده قرار می‌گرفت و طعم ترش بسیاری از آب‌نبات‌ها، نوشیدنی‌ها و نوشابه‌ها به علت وجود Citric acid در آنها ست. (E330)
امروزه در صنایع گوناگونی از این ماده استفاده می‌کنیم و حتی در برخی داروها نیز از این ماده برای افزایش مدت ماندگاری و یا به عنوان ضدعفونی کننده از آن بهره می‌بریم.
اسید سیتریک در ابتدا از آب لیمو استخراج و مصرف می‌شد تا اینکه استفاده از کپک سیاه و تخمیر کربوهیدات برای تولید این ماده کشف شد، کاربرد اصلی این ماده در صنایع غذایی ست اما در صنایع دیگری نیز از آن بهره می‌بریم.
منابع غذایی طبیعی
همانطور که در بالاتر هم گفتیم؛ مرکبات بهترین منابع طبیعی اسید سیتریک به حساب می‌آیند و نام آن از کلمه لاتین citrus گرفته شده است.
- لیمو
- لیمو ترش
- پرتقال
- گریپ‌فروت
- نارنگی
نمونه‌های از منابع طبیعی این ماده هستند و برخی دیگری از میوه‌ها مانند آناناس و گوجی فرنگی نیز از منابع طبیعی این ماده با مقادیر کمتری هستند.
آب میوه، نوشیدنی‌ها و محصولات غذایی (ماننده سس گوجه فرنگی) نیز Citric acid طبیعی دارند.
افزایش تقاضا و هزینه بالای تولید این ماده از مرکبات باعث کشف و استفاده از روش‌های صنعتی، تولید این ماده و به وجود آمدن اسید سیتریک مصنوعی شد.
منابع اسید سیتریک مصنوعی
Citric acid یکی از مهمتریم افزودنی‌های مهم بخصوص برای صنایع خوراکی به حساب می‌آید. بصورت تخمینی 70 درصد از تولید اسید سیتریک در فرآیند تولید غذاها و نوشیندی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرید، 20 درصد در تولید داروها و مکمل‌های دارویی و 10 درصد هم در تولید مواد تمیز کننده به کار گرفته می‌شود.
صنایع خوراکی
برای تقویت و حفظ اسیدیته، بهبود طعم و حفظ کیفیت موواد تشکیل دهنده از اسید سیتریک بهره گرفته می‌شود و یکی از رایج‌ترین افزودنی‌های خوراکی در جهان به حساب می‌آید.
نوشابه‌ها، آب میوه‌ها، پودرهای شربت، آب‌نبات‌ها، غذاهای منجمد و در تولید برخی از محصولات لبنی از این ماده شیمیایی استفاده می‌شود.
داروها و مکمل‌های غذایی
برای تثبیت و حفظ مواد مغذی و بهبود طعم و گاهی در مکمل‌های معدنی مانند منیزیم و کلسیم برای افزایش جذب از این ماده شیمیایی بهره می‌برند.
ضدعفونی کننده و تمیز کننده
Citric acid یک ضدعفونی مفید برای از بین بردن باکتری‌ها و ویروس‌ها ست. به عنوان ضدعفونی کننده، پاک کننده عمومی برای از بین بردن کف صابون، لکه آب‌های سخت، آهک و زنگ در صنعت از این ماده در محصولات تجاری بهره می‌برند.
فواید اسید سیتریک
انرژی مواد غذایی را متابولیزه می‌کند
اسید سیتریک به تکمیل چرخه تبدیل شدن مواد غذایی به انرژی کمک می‌کند.
افزایش دهنده جذب مواد مغذی
مواد معدنی در اشکال مختلفی وجود دارند و برخی از آنها بطور موثر در بدن جذب نمی‌شوند، اسید سیتریک باعث می‌شود که بدن در زمان بیشتری، موثرتر مواد معدنی را جضم و جذب کند.
کاهش احتمال سنگ کلیه
سنگ کلیه گاهی با اسید سیتریک به عنوان سیترات پتاسیم درمان می‌شود. با مصرف غذاهای طبیعی دارای این ماده مانند مرکبات، از تشکیل سنگ کلیه جلوگیری می‌توان کرد.
مضررات اسید سیتریک
سازمان غذا و دارو (FDA) اسید سیتریک را برای استفاده در غذا و دارو ایمن (GRAS) شناخته و همانطور گفتیم در مواد غذایی طبیعی نیز از این ماده بهره می‌بریم.
هیچ تحقیق یا مطالعه عملی در زمینه اثرات Citric acid برای مصرف زیاد در زمانی طولانی انجام نشده است. با این حال؛ واکنش‌های آلرژیک برای مصرف زیاد این افزودنی گزارش شده است.
در یک گزارش درد مفاصل با تورم و حس سفتی، درد عضلانی و معده و همچنین تنگی نفس در چهار نفر پس از مصرف غذاهای حاوی این ماده شیمیایی ارائه شده. در صورتی که در زمان مصرف اسید سیتریک طبیعی این مشکلات گزارش نشده است.
محققان و دانشمندان نیاز به تحقیق بیشتر برای اعلام مشکلات این ماده شیمیایی دارند با این وجود احتمال داده‌اند؛ این علائم به احتمال زیاد به دلیل قالب استفاده شده در زمان تولید اسید سیتریک مربوط می‌شود تا خود ترکیب این ماده شیمیایی.
گزارشی نشان می دهد؛ که بقایای کپک از اسید سیتریک تولیدی ممکن است منجر به آلرژی و سایر بیماری ها شود، اما این هنوز ثابت نشده است.
مشکلات و مضررات زیر برای مصرف این ماده گزارش شده:
- فرسایش مینای دندان:
مصرف نوشیدنی‌ها و مواد غذایی حاوی این ماده می‌تواند؛ به فرسایش مینای دندان منجر شود. این اسید باعث کاهش سختی مینای دندان می‌شود و به طولانی مدت به سلامت دندان‌ها آسیب می‌رساند. - تهوع و استفراق:
مصرف داروها و مواد غذایی حاوی اسید سیتریک برای افرادی که حساسیت دستگاه گوارش دارند، می‌تواند باعث تهوع و استفراق شود. - حساسیت آلرژیک:
گاهی اوقات، افراد پس از مصرف غذا یا داروهای حاوی این اسید واکنش‌های آلرژیک نشان می‌دهند علائم مانند درد و تورم مفاصل، درد معده و تنگی نفس ممکن است پس از مصرف اسید سیتریک ظاهر شود.
به طور کلی، اسید سیتریک در مقادیر معقول و با رعایت موارد بهداشتی مصرف شود. در صورت داشتن هرگونه علائم ناخوشایند پس از مصرف، به متخصص پزشکی مراجعه کنید.
